နာဂစ္မုန္တုိင္း အေရးေပၚကယ္ဆယ္ေရး ေစတနာ႔၀န္ထမ္းမ်ားအတြက္ က်န္းမာေရးလမ္းညႊန္
တကယ္ကုိသြားေတာ႔မွာလား။ ဒါဆိုရင္ေတာ႔ အေရးအႀကီးဆံုးက Safety First ပါပဲ။ အခ်ိန္တုိင္းမွာ အႏၱၱရယ္ကင္းဖုိ႔နဲ႔ ကိုယ္႔က်န္းမာေရးေကာင္းေနဖုိ႔ လုိပါတယ္။ မိမိကုိယ္တိုင္ က်န္းမာမွ သူတပါးကို ထိထိေရာက္ေရာက္ ကူညီႏုိင္မွာျဖစ္ပါတယ္။ ကိုယ္တုိင္က ခ်ဴခ်ာေနတဲ႔သူ၊ ေရာဂါႀကီးႀကီးမားမားရွိတဲ႔သူ၊ ကုိယ္၀န္ေဆာင္ နဲ႔ ႏုိ႔တုိက္ကေလးငယ္ရွိတဲ႔ မိခင္ေတြ အေနနဲ႔ ကယ္ဆယ္ေရးလုပ္ငန္းေတြမွာ ကုိယ္တုိင္ကြင္းဆင္း မပါ၀င္သင္႔ပါဘူး။ သာမန္က်န္းမာတဲ႔ လူတစ္ေယာက္ဆိုရင္ေတာင္ ကယ္ဆယ္ေရးခရီးမထြက္ခင္ က်န္းမာေရး စစ္ေဆးမွဳ ခံယူသင္႔ပါတယ္။ Prevention is Better than Cure ဆိုတဲ႔အတုိင္း ကာကြယ္မွဳမ်ားကိုလည္း တတ္ႏုိင္သေလာက္ လုပ္ေဆာင္သြားရမွာျဖစ္ပါတယ္။
ဘာေတြကို ႀကိဳတင္ကာကြယ္ႏုိင္သလဲ။
ေမးခုိင္၊ အသည္းေရာင္ (ေအ)၊ အသည္းေရာင္ (ဘီ)၊ ကာလ၀မ္းေရာဂါ၊ တုိက္ဖိြဳက္၊ ငွက္ဖ်ား ေရာဂါေတြ အတြက္ ကာကြယ္ေဆးေတြရွိပါတယ္။ အသည္းေရာင္(ဘီ)ကာကြယ္ေဆးကေတာ႔ အခ်ိန္ယူရပါတယ္။ အရင္ကတည္းက ထိုးဖူးရင္ေတာ႔ Booster Dose ထိုးသြားသင္႔ပါတယ္။ ေမးခုိင္ကာကြယ္ေဆးကေတာ႔ ႀကံဳရာေဆးခန္းတစ္ခုမွာ ၀င္ထုိးလုိက္လုိ႔ရပါတယ္။ အသည္းေရာင္ (ေအ)၊ ကာလ၀မ္းေရာဂါ၊ တိုက္ဖြိဳက္ ကာကြယ္ေဆးမ်ားကိုေတာ႔ အထူးကုေဆးခန္းမ်ားတြင္မွ ရႏုိင္မွာပါ။ ငွက္ဖ်ားအတြက္ကေတာ႔ Doxycycline 100mg ေဆးေတာင္႔ကို မသြားခင္ ၁-၂ရက္ကစၿပီး ေန႔တုိင္း တစ္ရက္တစ္ေတာင္႔ ေသာက္ေနရပါမယ္။ ျပန္လာၿပီး တစ္လအထိဆက္ေသာက္ရပါမယ္။ ေန႔တုိင္းေဆးေသာက္ရမွာ ပ်င္းသူမ်ားအတြက္ေတာ႔ Mefloquine 250mg တစ္ပါတ္တစ္လံုးေသာက္ရမွာပါ။ ခရီးမထြက္ခင္ ၂ပါတ္ႀကိဳတင္ေသာက္ထားရၿပီး ခရီးမွျပန္ေရာက္ၿပီး ၄ပါတ္ဆက္ေသာက္ရပါမယ္။ ေဆးတုိင္းမွာ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးေလးေတြ ရွိပါတယ္။ အေသးစိတ္ေတာ႔ ဒီမွာရွင္းမျပေတာ႔ပါဘူး။ Doxycycline a&m Mefloquine နဲ႔ေရာ မတည္႔တဲ႔သူေတြကေတာ႔ Malarone ဆိုတဲ႔ေဆးကို တစ္ရက္တလံုး မသြားခင္ ၂ရက္ကေန ျပန္လာၿပီး ၁ပါတ္အထိဆက္ေသာက္ေပးပါ။ Doxycycline က တျခားကူးစက္ေရာဂါ နဲနဲပါးပါးကုိ ကာကြယ္ႏုိင္ေတာ႔ အခုလိုအေျခအေနမ်ိဳးမွာ သံုးဖုိ႔ရာ အသင္႔ဆံုးျဖစ္ပါတယ္။ ျမန္မာေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားအေနနဲ႔ေတာ႔ ငယ္စဥ္က ၀က္သက္ေပါက္ဘူးပါတယ္။ အခုအထိ ၀က္သက္မေပါက္ဘူးေသးသူမ်ားကေတာ႔ ၀က္သက္ကာကြယ္ေဆးပါထိုးဖုိ႔လုိအပ္ပါတယ္။ ေခြးရူးေရာဂါအတြက္လည္း ေျပာပါမယ္၊ ေခြးရူးကာကြယ္ေဆးမွာ မကိုက္ခင္ႀကိဳထုိးလုိ႔ရတဲ႔ ေဆးရွိပါတယ္၊ တစ္ပါတ္တစ္ခါ စုစုေပါင္း သံုးပါတ္ ထိုးမွ အာနိသင္ရွိပါတယ္။ အခုလို အခ်ိန္မရေတာ႔ရင္ေတာ႔ တကယ္ကိုက္ခံထိမွပဲ 'ကုိက္ၿပီးမွထုိးတဲ႔ေဆး' ကို နီးစပ္ရာမွာ အျမန္ဆံုးထိုးပါလို႔ အႀကံေပးလုိပါတယ္။
အစားအစာနဲ႔ ေသာက္ေရသန္႔။
ပုဇြန္အေကြး၊ ငါးအေႏြး မလုပ္ၾကပါနဲ႔။ ေသေသခ်ာခ်ာ က်က္ေအာင္ခ်က္ျပဳတ္ထားတဲ႔ အစားအစာ ]ပူပူေႏြးေႏြး} ကိုပဲစားပါ။ ဟင္းက်န္မ်ားကို ေႏႊးစားမည္ဆိုလွ်င္လည္း ေႏြးရံုေလာက္သာမဟုတ္ပဲ ပြက္ပြက္ဆူပူလာသည္အထိ ျပဳလုပ္ၿပီးမွစားရမည္။ ဟင္းသီးဟင္းရြက္အစိမ္း၊ တို႔စရာ မစားပဲေနႏုိင္လွ်င္ အေကာင္းဆံုးပါ။ မေနႏုိင္ စားမယ္ဆိုလွ်င္ေတာ႔ ေရသန္႔ ႏွင္ စင္စင္ေဆးၿပီးမွစားပါရန္။ ကြမ္းရြက္အစိမ္း (ကြမ္းယာ) စားသူမ်ားသတိျပဳ။ အသီးအႏွံမ်ားကို ကုိယ္တုိင္ အခြံခြာၿပီးမွ စားသံုးျခင္းမ်ိဳးသည္ အေကာင္းဆံုးျဖစ္သည္။ ေရကိုလည္း ေရသန္႔ဘူးမ်ားကိုသာ ေသာက္သင္႔ပါတယ္။ ေရသန္႔ေဆးျပား ထည္႔ေသာက္ပါကလည္း ေရာဂါပိုးကင္းစင္ပါတယ္။ ယခုအေျခအေနမ်ိဳးတြင္ ၀မ္းပ်က္ ၀မ္းေလ်ာသည္ အလြန္အမင္း ျဖစ္ရန္လြယ္ကူပါတယ္။ ျဖစ္လာခဲ႔ရင္ေတာ႔ ORS ဓါတ္ဆားထုပ္ (သတၱဳတြင္း မွထုတ္သည္႔ ေငြေရာင္ သို႔မဟုတ္ အျဖဴေရာင္) ႏုိင္ႏုိင္ေသာက္ပါ။ Ciprofloxacin 500mg ၁၂နာရီျခားနဲ႕ Metronidazole 200mg ၈နာရီျခားေသာက္ႏုိင္ပါတယ္။
အေကာင္ပေလာင္အကိုက္ခံမထိေစဖုိ႔။
ျခင္၊ ကြ်တ္၊ ေမွ်ာ႔၊ ကင္း၊ ေျမြ၊ စသည္တို႔ျဖစ္ႏိုင္ပါသည္။ အက်ီလက္ရွည္၊ ေဘာင္းဘီရွည္၊ ေျခမ်က္စိဖံုးေသာ ဘြတ္ဖိနပ္၊ အနားက်ယ္ဦးထုပ္ ေတြနဲ႔ ကုိယ္႔ကုိကုိယ္လံုျခံဳေအာင္ ၀တ္ရမယ္။ အင္းဆက္ပိုးမႊားေတြဟာ ရင္႔လြန္းေသာအေရာင္၊ ႏုလြန္းေသာအေရာင္ေတြကို ႀကိဳက္ႏွစ္သက္တဲ႔အတြက္ မရင္႔လြန္း မႏုလြန္း (ကာကီေရာင္) အေရာင္မ်ားကို ၀တ္သင္႔ပါတယ္။ ျခင္ကုိက္မခံရေစရန္ Repellent Lotionကို အ၀တ္အစား ကင္းပေနေသာ အေရျပားေပၚေနေသာ ေနရာမ်ားတြင္လိမ္းပါ။ ျမန္မာျပည္တြင္ အလြယ္တကူ၀ယ္၍ရေသာ Odomos တံဆိပ္ဟာ အေတာ္ေကာင္းပါတယ္။ ညအိပ္လွ်င္လည္း ေဆးစိမ္ျခင္ေထာင္ ကိုသံုးပါ။ ေအာ္ရီဂ်င္နယ္ေဆးစိမ္ၿပီးျခင္ေထာင္လာသလို Surpa tab ဆိုေသာေဆးျပားႏွင္႔ ရိုးရိုးျခင္ေထာင္ကို ကိုယ္႔ဖာသာကိုယ္ စိမ္လွ်င္လည္းရပါတယ္။
အေကာင္ရွည္ကိုက္ခံရရင္။
ဧရာ၀တီတိုင္းအေနနဲ႔ဆိုရင္ ေျမြေပြး၊ ဂ်ပ္၊ ေျမြေဟာက္ စတာေတြရွိပါတယ္။ အကိုက္မခံရေအာင္ သတိထားတာအေကာင္းဆံုးျဖစ္ေပမယ္႔ မေတာ္တဆအကိုက္ခံရတတ္ပါတယ္။ ေျမြကိုက္ခံရရင္ ကိုက္တဲ႔ေျမြကိုမွတ္မိရင္ေကာင္းပါတယ္။ အကုိက္ခံရတဲ႔ လက္ (သို႔) ေျခကို မလွဳပ္ေအာင္ ၀ါးလံုးတစ္ေခ်ာင္းနဲ႔ ပူးၿပီး ပတ္တီးနဲ႔ မတင္းလြန္း မေလွ်ာ႔လြန္းစည္းပါ။ ၿပီးရင္ေတာ႔ ေျမြဆိပ္ေျဖေဆးရွိတဲ႔ ေဆးရံုကို အျမန္သာသြားပါေတာ႔။ ေျမြေသေကာင္ကို ယူသြားရင္ေတာ႔ အဆိပ္ေျဖေဆး မွန္မွန္ကန္ကန္ ေရြးခ်ယ္ႏုိင္ဖုိ႔ ပိုထိေရာက္ပါတယ္။ ေျမြဆိုတာမ်ိဳးဟာ အလြန္ေသးငယ္ရင္ေတာင္ အဆိပ္ျပင္းတတ္ပါတယ္။
ထိခုိက္ရွနာ။
သံစူး၊ ငုတ္စူး၊ ဘာညာသာရကာရွ၊ ထိခုိက္ ပြန္းပဲ႔ စတာေတြျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။ ျဖစ္ခဲ႔လွ်င္ အနာကိုေရစင္ေအာင္ေဆးပါ။ Betadine, Wokadine, Septidine လိုမ်ိဳး ပိုးသတ္ေဆး အညိဳေရာင္အရည္ ရြဲရြဲသုတ္ပါ (မ်က္စိ၊ ပါးစပ္၊ ကုိယ္ခႏၶာ အတြင္းပုိင္းသို႔ မထည္႔ရ)။ အနာႀကီးလွ်င္ Sofratulle ဇကာကြက္ပတ္တီးခံ၍ ပတ္တီးစည္းပါ။ Amoxycillin 250mg ႏွစ္လံုးစီ ရွစ္နာရီျခား၍ေသာက္ပါ။ ေမးခုိင္ေဆးမထုိးရေသးပါက ထုိးရန္။
ပတ္၀န္းက်င္ေၾကာင္႔။
ေနပူက်ဲက်ဲေအာက္တြင္ ဦးထုပ္၊ အကာလံုေလာက္စြာမရွိပဲ ၾကာျမင္႔စြာေနရင္ အပူလြန္တတ္ပါတယ္။ Heat exhaustion. Heat Stroke ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။ အက်ီပါးပါးလက္ရွည္၊ အနားက်ယ္ဦးထုပ္၊ ေနကာမ်က္မွန္ စတာေတြ၀တ္ဆင္ပါ။ ေရမ်ားမ်ားေသာက္ပါ။ ေခြ်းထြက္လြန္ပါက ဓါတ္ဆားရည္ေသာက္ေပးပါ။ အနံ႕အသက္မေကာင္းေသာ ပင္လယ္ေရေငြ႔မ်ားကို ရွဴက်င္႔မရွိပဲ ရွဴမိပါက အဆုတ္ေရာဂါအခံရွိသူမ်ား ေရာဂါထႏုိင္ပါသည္။ သတိထားၾကပါ။
ေရေအာက္နစ္ေနေသာ မီးႀကိဳးမ်ားကိုလည္း သတိထားၾကပါ။
လက္သန္႔ရွင္းေရး။
သတိရတုိင္း၊ တစ္ခုခုကို ကိုင္ၿပီးတုိင္း၊ အစာမစားမီတုိင္း လက္ကို ဆပ္ျပာႏွင္႔ ေရေဖါေဖါသီသီျဖင္႔ စင္ေအာင္ေဆးပါ။ ဆပ္ျပာ၊ေရ မလြယ္ကူပါက အရက္ပ်ံပါေသာ Alcohol Hand Rub ကို သံုးပါ။ Latex gloves လက္အိပ္မ်ား (ခြဲခန္းသံုးမဟုတ္) ဘူးလုိက္၀ယ္သြားပါ။ ေစ်းေပါပါတယ္ ၁၀၀ပါ တဘူးမွ ၂၀၀၀က်ပ္ေလာက္ပဲ ေပးရတယ္ထင္တယ္။ ကြ်တ္ကြ်တ္အိပ္လက္အိပ္မ်ားသည္ လံုး၀အသံုးမ၀င္ပါ။
သယ္သြားရမယ္႔ပစၥည္းမ်ား။
Toiletries
· Alcohol-based hand sanitizer
· Toilet paper
· Sun block (spf 15 or higher)
· Insect repellent containing DEET
· Menstrual supplies
· Extra pair of prescription glasses, copy of prescription
· Eyeglasses repair kit
· Contact lenses, lens cleaner, and eye glasses protective case
· Toothbrush/toothpaste
· Skin moisturizer
· Soap, shampoo
· Lip balm
· Razor, extra blades*
· Scissors*
· Nail clippers/tweezers*
· Q-tips, cotton swabs
· Sewing kit
· Laundry detergent
· Small clothesline/pins
Clothing
· Comfortable, light-weight clothing
· Long pants
· Long-sleeved shirts
· Hat
· Boots
· Shower shoes
· Rain gear
· Bandana/handkerchief
· Towel (highly absorbent, travel towels if possible)
· Gloves (Leather gloves if physical labor will be performed; rubber gloves if handling blood or body fluids).
Activities of daily living
· Sunglasses
· Water proof watch
· Flashlight
· Spare batteries
· Knife, such as a Swiss Army Knife or Leatherman*
Security
· Money belt
· Cash
· Cell phone (with charger)
· Candles, matches, lighter in a ziplock bag
· Ziplock bags
· Safety goggles
· An item of comfort (i.e., family photo, spiritual or religious material)
ကိုယ္႔ကိုကုိယ္ ဂရုစိုက္ျခင္း။
အခ်ိန္ႏွင္႔အမွ် မိမိရဲ႕ ကုိယ္က်န္းမာေရးသာမက၊ အနိ႒ာရံုေတြျမင္ရပါမ်ားလွ်င္ စိတ္က်န္းမာေရးပါထိခုိက္လာႏုိင္ပါတယ္။ ကုိယ္႔ကုိကုိယ္သိပါ။ မိမိကုိယ္မိမိ မတတ္ႏုိင္ေတာ႔ဘူးထင္လွ်င္ ေနာက္ဆုတ္ရန္ ၀န္မေလးပါနဲ႔။ ဒါဟာရွက္စရာမဟုတ္ပါ။
ယူသြားရန္ အေရးေပၚေဆး၀ါးမ်ား (ဆရာ၀န္ထံ ေမးျမန္းျပီးမွ ေသာက္ရန္)
1. ORS ဓါတ္ဆားထုပ္ (သတၱဳတြင္း၀န္ႀကီး႒ာနထုတ္ ေငြေရာင္/အျဖဴေရာင္) ၊ သီးစံုဓါတ္ဆားမသံုးရ။
2. Paracetamol 250mg သာမန္အဖ်ားအနာ၊ ကုိယ္လက္ကုိက္ခဲမွုအတြက္ တခါေသာက္ ၂ျပားစီ ၆နာရီျခားေသာက္ႏုိင္။
3. Amoxycillin 250mg ပိုးသတ္ေဆး၊ တခါေသာက္၂ေတာင္႔စီ ၈နာရီျခားေသာက္ႏုိင္။
4. Ciprofloxacin 250mg ပိုးသတ္ေဆး၊ တခါေသာက္ ၁-၂ေတာင္႔စီ ၁၂နာရီျခားေသာက္ႏုိင္။
5. Metronidazole 200mg ပိုးသတ္ေဆး၊ တခါေသာက္ ၁-၂ေတာင္႔စီ ၈နာရီျခားေသာက္ႏုိင္။
6. အရက္ပ်ံ၊ ဂြမ္းလိပ္၊ ပတ္တီး၊ စကၠဴပလာစတာ၊ ဟင္းဒီးပလပ္စ္၊ Sofratulle, Betadine/Wokadine/Septadine
7. Ranitidine 150mg အစာအိမ္နာ ေလေအာင္႔၊ တခါေသာက္ ၁ေတာင္႔စီ ၁၂နာရီျခားေသာက္ႏုိင္။
8. Gelmag/Digene/Antacil/Hydrosil/Kremil-S ေလထုိးေလေအာင္႔ ၀ါးစာရန္။
9. Albendazole 400mg သံခ်ေဆး - တျပားတၾကိမ္သာေသာက္ရန္။
10. Septrin ပိုးသတ္ေဆး - တျပားစီ ၁၂နာရီျခားေသာက္ႏိုင္။
11. Tetracycline Eye Ointment မ်က္စိနာညွစ္ေဆးေတာင္႔
12. Caladryl lotion အေရျပားယားယံမွဳမ်ားအတြက္လိမ္းေဆးရည္
13. Scabex cream ၀ဲယားနာ လိမ္းေဆး
14. Miconazole cream ေပြး၊ မွိဳေရာဂါ လိမ္းေဆး
15. Doxycycline 100mg တရက္တစ္ေတာင္႔ေသာက္
16. Artesunate ငွက္ဖ်ားေဆး- အညႊန္းအတုိင္းေသာက္ရန္
17. Burmeton/Cetrizine ႏွာေစးေပ်ာက္ေဆး၊ အလာဂ်စ္ေပ်ာက္ေဆး
(ဤစာသည္ CDC, WHO, UNHCR တို႔၏အညႊန္းမ်ားကုိ မွီးပါသည္။)
Credits to: B Y A K G A (Myanmar Cupid)
Labels: Guidelines